Trong tất cả những quốc gia có biên giới với Liên Xô ở châu Âu sau thế chiến II, Phần Lan là nước duy nhất không bị áp đặt chế độ XHCN và vẫn giữ được độc lập tương đối với nước này. Vào thời điểm ngày 30 tháng 11 năm 1939, khi tấn công Phần Lan bằng 300 ngàn binh sĩ, người Nga không nghĩ rằng họ sẽ gặp phải một đối thủ ngoan cường đến khó tin như thế. Những gì xảy ra tại Phần Lan sau đó làm cả thế giới bất ngờ.
Sau Cách mạng tháng Mười Nga thành công, người Phần Lan nhanh chóng giành lấy độc lập từ tay của nước Nga và cũng như nước Nga, Phần Lan bị giằng xé giữa cuộc đấu tranh giữa phe Bạch vệ và phe Đỏ. Phe Đỏ ở Phần Lan được hậu thuẫn rõ ràng bởi Liên Xô trong khi phe Bạch vệ lại có cùng tư tưởng với các tướng bảo hoàng của Nga. Chỉ huy phe Bạch vệ Phần Lan là tướng Carl Mannerheim, người vốn có tổ tiên là nguồn gốc Thuỵ Điển và là tướng lĩnh cao cấp của Sa Hoàng Nga trong thế chiến thứ I. Nội chiến Phần Lan khốc liệt đến nỗi nó đã giết chết 36 ngàn người (gần 1.2% dân số Phần Lan vào lúc ấy) bằng những cách tàn bạo và không khoan nhượng nhất. Nếu tính vào dân số của Nga vào thời điểm ấy thì sẽ tương đương với 1.2 triệu người chết, nếu tính Trung Quốc thì tương đương 4.6 triệu người chết trong cuộc chiến tranh tàn khốc ấy. Thắng lợi của phe Trắng trong Nội chiến Phần Lan đã giúp thay đổi tiến trình lịch sử của Phần Lan.
Sau nội chiến, người Phần Lan tiến hành hoà giải với nhau một cách nghiêm túc, họ không tiến hành cuộc đấu tranh về ý thức hệ nữa mà cùng nhau xây dựng nước Phần Lan vững mạnh. Thực ra phe Đỏ của Phần Lan đã bị giết gần hết trong Nội chiến, số còn lại thì phần lớn chạy qua Liên Xô để xây dựng nước Nga vững mạnh. Đất nước này yên ổn theo con đường tư bản cho đến năm 1939, khi thế chiến thứ II bùng nổ.
Trong chiến lược của Stalin, tất cả các nước giáp ranh với Xô Viết sẽ phải thần phục hoặc sáp nhập vào họ để đẩy biên giới ra càng xa càng tốt để họ có thể tránh một đòn tấn công bất ngờ của Đức Quốc Xã. Ba nước Baltic bị ép để đưa các đại biểu Xô Viết vào Quốc hội. Sau đó quốc hội các nước này lại bầu cử việc đồng ý sáp nhập vào Liên Xô sau đó. Liên Xô còn tấn công vào phía Đông Ba Lan, Bắc Bukovina và Bessarabia của Romania. Với Phần Lan, người Xô Viết đòi họ phải dời toàn bộ biên giới về phía tây eo đất Karelia 30 km và phá dỡ toàn bộ công sự đã xây trên eo đất này cũng như cho Liên Xô đóng căn cứ hải quân trên vịnh Helsinki. Đối với người Phần Lan mà nói, việc từ bỏ eo đất Karelia coi như là tự sát vì eo đất này là vùng đất địa hình dễ phòng thủ nhất trên lãnh thổ Phần Lan vào thời điểm đó. Toàn bộ người Phần Lan, từ phe Trắng đến phe Đỏ cũ đều đồng lòng chống lại một hiệp ước bất bình đẳng như vậy. Chiến tranh là điều không thể tránh khỏi.
Đây là một trận chiến gần như không cân sức nhất trong lịch sử Thế Chiến II nhưng kết quả lại bất ngờ nhất. Liên Xô có 170 triệu dân- Phần Lan 3.7 triệu. Liên Xô dồn 500 ngàn quân đánh Phần Lan-Phần Lan chỉ có 120 ngàn. Phần Lan không có tăng, không có máy bay, súng phòng không thưa thớt. Họ như cá nằm trên thớt! Dự kiến của Xô Viết là sẽ chiếm Helsinki trong vòng 2 tuần, thực tế là không bao giờ. Dự kiến của Xô Viết là sẽ chiếm Phần Lan và biến họ thành một quốc gia Cộng Sản, thực tế cũng không làm được. Trận chiến làm người Xô Viết thiệt hại nặng nề và ám ảnh đến chính sách của họ với Phần Lan sau này.
Tháng 11/1939, Xô Viết tuyên bố Phần Lan bắn đạn pháo lạc sang phần đất của họ và làm chết vài binh sĩ (Khruschev sau này thừa nhận Stalin đã cho người bắn những quả pháo ấy để kích động chiến tranh). Liên Xô tràn qua nhanh chóng và chiếm ngôi làng biên giới gần nhất với họ trong tuần đầu tiên và lập tức thành lập chính phủ cộng sản Phần Lan do lãnh tụ Kuusinen làm chủ tịch. Người Phần Lan chẳng quan tâm đến vị lãnh tụ sống ở Liên Xô lâu hơn quãng đời ở Phần Lan, họ đoàn kết sau lưng Thống chế Mannerheim, người đã đánh tan phe Đỏ trong nội chiến và bình thản đón nhận chiến tranh.
Ba Lan đã bị Đức đánh bại trong vòng 4 tuần, nhưng Phần Lan, với số dân ít hơn 10 lần, trụ vững đến hơn 4 tháng. Người Nga dùng chiến thuật chia cắt Phần Lan bằng cách dồn toàn bộ sức mạnh đánh vào eo đất Karelia, vốn là một vùng đất rất hiểm trở và hẹp nhất Phần Lan. Người Phần Lan là những người đầu tiên trên thế giới sáng chế ra Cocktail Molotov, là loại vũ khí chống tăng cá nhân, dùng chai lọ đổ vào đầy xăng và một số hợp chất khác để làm nổ xích xe tăng. Một số lính Phần Lan nằm bất động trong hố cá nhân để chờ xe tăng Liên Xô đi qua và nhét gỗ vào giữa bánh xích, xe tăng bất động thì những đồng đội của họ sẽ xông vào bắn thẳng vào các tăng thủ đang ngồi trong đó. Tỷ lệ hi sinh đến 70% cho những người ở đội tăng này! Những người Phần Lan gan dạ còn dùng những chiếc ván trượt, khoác lên mình bộ quân phục trắng, và chia cắt quân Xô Viết bận áo tối màu thành từng khúc và dứt điểm từng khúc. Mùa đông Phần Lan làm cho những cái bóng áo trắng bắn tỉa trở thành nỗi ám ảnh cho quân đội Liên Xô. Cho đến nay, vẫn chưa ai phá được kỷ lục bắn tỉa của Simo Hayha, người đã bắn chết hơn 500 lính Xô Viết trong 4-5 tháng chiến tranh.
Mùa đông Phần Lan năm ấy thật kinh hoàng với phe Xô Viết. Nhiệt độ -43 độ C đủ làm đông cứng bất cứ một loại vật liệu gì nói chi đến con người. Có khoảng 60 ngàn lính Liên Xô đã chết trong điều kiện tồi tệ như thế. Tuy nhiên, mặc dù đã tiêu diệt được 2 sư đoàn Liên Xô ở eo đất Karelia và làm Liên Xô thiệt hại 400 ngàn quân (bao gồm 5000 tù binh được trao trả về Liên Xô và bị Stalin ra lệnh xử bắn sau đó), nhưng thiệt hại của phía Phần Lan cũng khổng lồ không kém nếu tính tỉ lệ dân số và họ buộc phải ký hiệp ước hoà bình với LX ở Moscow. Phần Lan mất đi 10% lãnh thổ, 12% dân số phải mất hết nhà cửa, 2 trung tâm công nghiệp lớn và 30% sản lượng công nghiệp của mình. LX còn nhiều đặc quyền khác nhưng những điều khoản khắc nghiệt đã đẩy người Phần Lan vào tình thế ngặt nghèo vừa mất lãnh thổ, vừa mất vị trí phòng thủ.
(Còn tiếp…)
Tác giả: Duy Anh Nguyen
